Egitim

Azerbaycan, her alanda olduğu gibi eğitim alanında da uzun süre Sovyetler Birliği’nin etkisi altında kalmıştır ve bağımsızlık sonrasında kendi eğitim programını geliştirmeye çalışmaktadır. Sovyet öncesi Azerbaycan’ında çocuklara beş yaşından başlayarak medreselerde İslami eğitim verilmekteydi. 19. yüzyıl sonlarında medrese eğitiminin yerini seküler okullar almaya başlamıştır. Çarlık Rusyası döneminde ortaokullarda Azerice eğitim yapılması ve Azerice eğitim yapan üniversitelerin kurulması yasaklanmıştır. Bu dönemde Azerice okuyup yazabilenlerin oranı, özellikle kadınlar arasında çok düşük kalmıştır. Sovyetler Birliği döneminde Azerbaycan’da eğitim, merkezi sistem tarafından standardize edilmiş, bu yolla güçlü bir Marksist-Leninist propoganda yapılmıştır. Tüm Sovyetler Birliği coğrafyasında bilimsel gelişmeleri takip eden ders kitapları okutulmuş, ancak tek tip olan bu kitaplarda değişiklik yapmak imkansız hale gelmiş, dolayısıyla ders programlarına dinî ve milli kimlik yansıtılamamıştır. Sovyet istatistiklerine göre SSCB döneminde okuma yazma oranı 10–15 yıl içinde %100’e çıkmıştır.

Sovyet döneminde öğrencilerin kendi dillerinde eğitim almalarına izin verilmiştir. Örneğin Gürcistan’da yaşayan Azeri bir öğrenci, Azerbaycan’a giderek burada Azerice eğitim alabilmekte, Rusça’yı ikinci dil olarak öğrenmekteydi. Azerbaycan’daki yüksek okullarda da öğrenim dili Azerice’ydi ve Rusça ikinci plandaydı. Ancak devlet kademelerinde Rusça dışındaki dillerin kabul görmemesi Rusça’yı baskın hale getirmiş, Azerice ve diğer diller Rusça seviyesine yaklaşamamışlardır. Ayrıca Rusça eğitim veren okulların kalitesi daha yüksekti.

Azerbaycan ekonomik yetersizlikten dolayı eğitim sisteminin ıslahında güçlükler yaşamaktadır. Azerice’nin daha iyi tekniklerle öğretilmesi ve milli kültürün ders programlarına konması için çalışmalar yapılmaktadır. Lakin eğitime ayrılan bütçe oldukça düşüktür. 2003 yılı verilerine göre eğitime yapılan harcama GSYİH’nın yalnızca %3,3’ünü oluşturmaktadır. Ülkeden beyin göçü de söz konusudur. Karabağ sorunu ile birlikte Karabağ dışında Ermenilerce işgal edilen topraklar sebebiyle ülke 700’den fazla eğitim kurumunu kaybetmiştir ki bu sayı toplam okul sayısının beşte birine karşılık gelmektedir. Sorun nedeniyle 100 bin öğrenci ve 10 bin öğretmen mülteci durumuna düşmüş ve kamplarda yaşamaya başlamıştır. Bu zor koşullar altında Azerbaycan, 1992’de Kiril alfabesinden Latin alfabesine geçmenin eğitime getirdiği ek yükle karşı karşıya kalmıştır.

Ülkede 2.676 ilköğretim okulu, 28 devlet üniversitesi ve 17 özel üniversite bulunmaktadır. Zorunlu eğitim süresi 11 yıldır. 15 yaş üzeri nüfusun yalnızca %59’u dokuz yıllık eğitim görmüştür ki, bu oran Sovyetler Birliği döneminde %90 idi. Nüfus içindeki üniversite mezunu sayısı da 1990–2002 yılları arasında yarı yarıya düşmüştür; her 10 bin kişiden yalnızca 29’u üniversite mezunudur. Bağımsızlık sonrasında zor şartlar geçiren ülkede eğitim standartlarının da düştüğü gözlenmektedir. Sanayi, ulaşım ve tarım sektörleri için meslek liselerinde eleman yetiştirilmektedir.

Ülke eğitim için zaman zaman dışarıdan da yardım almaktadır fakat bunlar sınırlıdır. Ayrıca yurt dışında ABD, İngiltere, Japonya, Fransa, Türkiye gibi çeşitli ülkelerde okuyan yaklaşık 4.000 Azeri öğrenci bulunmaktadır. 4.000 civarında yabancı öğrenci de Azeri üniversitelerinde bulunmaktadır.