Cografi Konum

38°–25° kuzey enlemleri ile 44°–50° doğu boylamları arasında bulunan Azerbaycan, Orta Asya, Ortadoğu ve Ön Asya’nın ortasında, Kafkas dağlarının güneydoğu yamaçlarında yer almaktadır. Yüzölçümü 86.660 km2, ülke sınırlarının toplam uzunluğu 3.660 km’dir. Kuzeyden Dağıstan Özerk Cumhuriyeti, kuzeybatıdan Gürcistan, güneyden İran, güneybatıdan Ermenistan ve Türkiye, doğudan Hazar Denizi ile sınırlanmıştır. Türkiye ile doğrudan sınırı ancak Nahçivan Özerk Bölgesi ile olan 12 km’lik bölgedir. Azerbaycan, Nahçivan Özerk Bölgesi ile Dağlık Karabağ Özerk Yönetim Birimi’ni de içine almaktadır.

Topraklarının %50’si dağlık alanlardan oluşan ve denizden 657 metre yükseklikte bulunan Azerbaycan’da dağlık alanlar Büyük Kafkasya, Küçük Kafkasya ve Talış dağlarından meydana gelmektedir. En yüksek yeri olan Tufan Dağı 4.489 metredir. Hinal Dağı, Deli Dağı ve Kedidağı önemli dağlarıdır. Azerbaycan topraklarının %40’ı aşkın bölümü düzlüklerden oluşmaktadır. Yükselen dağ zirveleri, 2000 metreye kadar ulaşan yaylalar, ovalar ve bozkırların yanı sıra deniz yüzeyinden alçakta bulunan toprakları da vardır. Kur-Aras Ovası en büyük düzlüktür. En büyük gölü, 17,5 km2 ile Hacıkabul Gölü’dür. Sarısu, Candakar, Açınonur, Büyük Sur ve Göygöl ise diğer gölleridir. Ülkede Mingeçevir, Sarsank, Ceyranbatan ve Arapçay barajları bulunmaktadır.

Ülkenin iklimini, Büyük Kafkas Dağları’nın kuzeyden gelen soğuk hava kütleleri, Küçük Kafkas Dağları’nın güneyden gelen sıcak ve tropik hava akımları ile Hazar Denizi etkilemektedir. Azerbaycan iklimi, dünyadaki 11 iklim çeşidinden dokuzuna sahiptir. Ancak hakim olan, subtropikal iklim tipidir. İç kesimler yazları sıcak ve kurak, kış aylarında ise ılıman ve soğuktur. Yıllık ortalama sıcaklık 12 derece civarındadır. Ülkede görülen iklim çeşitliliği, tarım ürünlerinde de çeşitliliğe olanak sağlamaktadır.

Azerbaycan, yeraltı kaynakları bakımından da oldukça zengin bir ülkedir. Ülke arazisinin %70’i petrol ve doğalgaz rezervleri bakımından yüksek potansiyele sahiptir. Doğalgaz yatakları, petrol yataklarıyla ayrı ya da bir arada bulunmaktadır. Petrole göre daha derinlerde bulunan doğalgaz yatakları, petrol yataklarından daha az bilinmektedir. Üretime başlanıldığı yıllardan itibaren petrol rezervlerinin 2/5’sinden biraz fazlası, doğalgaz rezervlerinin ise 1/5’i tüketilmiştir. %50’si karada, %50’si Hazar Denizi’nde bulunan 70’ten fazla işletilir durumda petrol ve doğalgaz yatağı, Azerbaycan için önemli bir gelir kaynağı olmakla birlikte, ülkeyi büyük güçlerin nüfuz mücadelesinin ortasında bırakmaktadır. Bağımsızlık sonrasında Rusya, Azerbaycan’ı etki alanında tutarak Azerbaycan petrolü üzerinde Batı’nın nüfuzunu engellemeye çalışmıştır. Ancak Azerbaycan, Aliyev döneminde olduğu gibi kısa dönemli kesintilere rağmen Batı’ya yakınlaşma politikasını sürdürmüştür. ABD, Azerbaycan ile imzaladığı “Yüzyılın Anlaşmasıyla” Hazar petrolleri üzerinde ilk anlaşmayı yapmış ve bölge petrolüne olan ilgisini ortaya koymuştur. Rusya’nın muhalefetine rağmen ABD’nin desteğiyle inşasına başlanan ve Hazar petrolünü Türkiye üzerinden Batı pazarlarına taşıyacak olan Bakü-Ceyhan Petrol Boru Hattı da 25 Mayıs 2005 tarihinde ABD’nin de katıldığı bir törenle işletmeye açılmıştır. Böylece Azerbaycan’ın Türkiye’ye ve Batı’ya yaklaşma politikası somut bir proje ile sonuçlanmıştır. Azerbaycan’ın enerji kaynakları üzerindeki nüfuz mücadelesinde ABD ve Batı ülkeleri açık bir şekilde Rusya’nın önündedirler. Boru hattının Türkiye’deki ABD üssü İncirlik’e yakın Ceyhan’da sona ermesi de ABD nüfuzunu pekiştirmekte ve adeta durumun sembolik bir göstergesi olmaktadır. Ülke, petrol ve doğalgazın yanı sıra demir, alüminyum, boksit, çinko, bakır, arsenik, molibden, kobalt, kurşun, barıt, kireçtaşı, mermer gibi yeraltı kaynakları bakımından da zengindir.